Mechelen, Commandeursmolen
(watermolen 48 op de Molenkaart Limburg)
De Franse tijd is een kantelpunt in de geschiedenis voor veel molens, zo ook die van de Commandeursmolen of Onderste Molen. De Mathezer Commanderij kreeg de molen in 1215 als geschenk in eigendom en behield dat tot aan de Franse revolutie. De Commanderij had veel landerijen waarvan de pachter verplicht werden hun graan op de molen te laten malen.
Tijdens en na de Franse revolutie kende de molen verschillende eigenaren. Een Franse koopman (1797), een Duitse lakenfabrikant (1810) en papierfabrikant (1816) waren de eerste.
De graanmolen stond in die tijd op de linkeroever van de Geul, op de rechteroever kwam een papiermolen die in 1825 alweer van eigenaar wisselde.
In de jaren ’40 van de 19de eeuw was de graanmolen al niet meer in bedrijf en werden beide molens gesloopt en opnieuw opgebouwd.
In 1874 ging de molen in vlammen op, de productie stagneerde maar twee jaar later kon de nieuwe molen alweer in bedrijf genomen worden. Het waterrad kwam niet terug, de (waarschijnlijk) eerste turbine van Limburg werd in gebruik genomen. Men ging weer papier fabriceren, dit keer alleen bruin en grijs papier omdat de Geul erg verontreinigd was. Eind 19de eeuw werd de papiermolen weer graanmolen en de graanmolen woning en koffiehuis.
De opgang van mengvoer na de tweede wereldoorlog veroorzaakte een ingrijpende wijziging van de molen. Er kwamen andere machines in de molen. Kort na 1980 werd de molen stilgelegd en in 1984 verkocht aan de eigenaar van de Groote Molen in Meerssen. Door sanering werden beide molens als mengvoederbedrijven uitgekocht en bestemd voor het malen van biologisch graan. In 1987 volgde weer een verbouwing. In 2005 is de molen opnieuw maalvaardig gemaakt en is nu feitelijk een kleine meelfabriek.
Na de herbouw van de molen medio 19de eeuw hadden beide molens een eigen middenslagrad. In 1904 kreeg de molen een nieuwe (Francis) turbine. In die tijd bestond de maalinrichting uit een gietijzeren tandwieloverbrenging tussen turbine en drie maalkoppels met 16-der maalstenen. In de loop der jaren werd de molen uitgebreid met diverse machines voor transport en voor- en nabewerking van het graan en meel.
In 1987 werd de molen ingericht voor de productie van biologische meelsoorten. Van de maalinrichting voor veevoer werd afscheid genomen.
In 1989 was de turbine en de aandrijving rijp voor revisie, ook de maal- en lossluis werden vernieuwd.
Vandaag de dag wordt met de turbine elektriciteit opgewekt die gebruikt wordt voor de meelproductie.
De naam Commandeursmolen draagt de molen sinds 1215 en dankt de molen aan zijn toenmalige eigenaar De Mathezer Commanderij.
Kenmerken van de molen:
Watermolen met Francis turbine
Overige kenmerken: uit baksteen opgebouwd molenhuis
Wateraanvoer: molentak van de Geul
Sluiswerk: maalsluis, lossluis, lossluis
Rad of Raderen: n.v.t.
Gangwerk: ijzer, onderaandrijving
Overbrengingsverhouding: onbekend
Maalkoppel: 6 (17-der Franse-steen)
Overige werktuigen: elektriciteitsopwekking, spits- en schilmachine, plansichter (zeefinrichting), mengketels; zakkenklopper, luiwerk en elevatoren
Voor meer informatie bezoek onderstaande websites:
https://limburgserfgoednet.nl/
https://www.molendatabase.nl/molens/ten-bruggencate-nr-01134-a?paging=true
https://www.allemolens.nl/
Wil je de molen bezoeken; raadpleeg dan altijd van tevoren de openingstijden op bovenstaande websites.
Adres: Hoofdstraat 101 6281 BC Mechelen
GPS: N: 50.79476, O: 5.91917
